Erdoğan Kafkasya’da suları yeniden ısıtıyor
Azerbaycan ile Ermenistan arasında 35 yıl süren kanlı savaşlar geçen sene, Türkiye destekli Azeri ordusunun Azerbaycan içinde çoğunluğu Ermenilerin oluşturduğu Anklav olan Yukarı Karabağ’ı işgal ve ilhakı ile sona ermişti.
Ahmet Hulusi KIRIM
Azerbaycan ile Ermenistan arasında 35 yıl süren kanlı savaşlar geçen sene, Türkiye destekli Azeri ordusunun Azerbaycan içinde çoğunluğu Ermenilerin oluşturduğu Anklav olan Yukarı Karabağ’ı işgal ve ilhakı ile sona ermişti. Eylül 2023’de kaleme aldığımız bir makalede Y. Karabağ’ın ilhakı ile sorunun halledilmiş olmadığını, bir sonraki aşamada Zengezur Koridoru’nun açılmasının dayatılacağını ifade etmiştik. Nitekim o günden bugüne, devam etmekte olan kalıcı barış antlaşması görüşmelerinde bir sonuç alınamadı. Bunda en büyük etmen, Pan-Türkist emelleri olan Türkiye’nin teşvik ve desteğiyle Aliyev tarafından ZENGEZUR Koridoru’nun açılması talebinin gündeme getirilmesi oldu. Aliyev’in, Azerbaycan ve Nahçıvan’ı birleştirecek Zengezur Koridoru’nun açılması talebi ilk bakışta masum gelse de, istemin gerisinde Kafkasya jeopolitiğini doğru okuyamayan Türkiye’nin yanlış stratejik hesapları yatmaktadır.
Zengezur Koridoru, Azerbaycan ile Nahçıvan’ı ayıran 145 km. uzunluğunda Ermenistan toprağıdır. İran ile Ermenistan arasında fiziki ilişkiyi kurar.
21. yüzyılın Ortadoğu’su diyebileceğimiz Kafkasya’da Azerbaycan, Hazar denizi havzasının ve Orta Asya’nın zenginliklerini içeren “şişe”nin girişini kontrol eden yaşamsal önemdeki “tıpa” olarak tanımlanabilir. Ermenistan ise Kafkasya’ya açılan kilit, Türkiye’nin Turan yolu üzerinde stratejik bir engel, Orta Asya açılımının önüne set çekmede stratejik üs görevi gördüğü için Kafkasya jeopolitik tablosunun önemli oyuncusudur. Bu özellikleriyle, Rusya’yı güneyden çevrelemek isteyen emperyalist ABD ve bölgeyi yumuşak karnı olarak gören Rusya için de büyük önem taşımakta olup, keza alt emperyalist olma yolunda Türkiye ve İran’ın da stratejik hedefleri içindedir.
Pan-Türkist emelleri olan Türkiye’de Turancılık, devletin resmi ideolojisi olarak İttihat Terakkiden beri örtülü veya açık hep var oldu. Türkiye ölümcül ideolojik Turan fantezisi gereği, Azerbaycan yoluyla Hazar denizine, oradan da Orta Asya “Türki” Cumhuriyetlerine ulaşmayı hedefliyor. Diğer yandan da, Azerbaycan ve Orta Asya’dan gelip Batı’ya gidecek enerjinin terminal ülkesi olmayı hayal ediyor. Ermeni toprağı Zengezur Koridoru, Türkiye’nin Orta Asya’ya ulaşmasını engellediğinden Azerbaycan ile Nahçıvan’ı birleştirecek Zengezur Koridoru’nun açılmasındaki ısrarının nedeni budur. Türkiye Ermenistan’ı, şimdilik Azerbaycan vasıtasıyla kontrol altına alma peşinde. Azerbaycan’ın 2020 ve 2023 senesindeki saldırılarının asıl nedeni bu stratejik hedeftir. Bu nedenle Türkiye, Azerilerin haksız savaşını Azeri ordusunu eğiterek ve fiilen son savaşa katılarak da destekledi. Sürekli fütuhattan bahseden Erdoğan’ın gözü o kadar dönmüş vaziyetteki, görüşmelerden sonuç çıkmaması halinde uygun konjonktürde ideolojik Turan fantezisinin ikinci perdesinin Zengezur’da, üçüncü perdesinin ise Erivan’da sahnelenmesi kuvvetle muhtemeldir.
İran’ın Ermenistan’a dolaylı desteğinde en büyük neden, Ermenistan ile fiziki ilişkisinin kopması sonucunu doğuracak Nahçıvan-Azerbaycan arasında kurulacak karayolu bağlantısı Zengezur Koridoru’ndan rahatsızlık duymasıdır. İran Zengezur Koridoru konusunu bir ulusal güvenlik meselesi ve savaş nedeni olarak ele alıyor. İran’da Zengezur Koridorunun bölgesel ve uluslararası düzeyde İran karşıtı bir proje olduğu, bölgenin jeopolitiğini değiştireceği, İran-Rusya-Çin’i çevrelemek için Batı tarafından ortaya atılan bir proje olduğu konusunda konsensüs mevcuttur. Bu koridorun yaşam bulmasıyla birlikte NATO’nun Türkiye ve Azerbaycan üzerinden Hazar Denizi’ne ulaşarak İran ve Rusya’yı, kuzeyden-güneyden çevreleyeceği analizleri yapılıyor. Yine bir diğer önemli husus da, Zengezur Koridorunun açılmasıyla İran-Ermenistan sınırının ortadan kalkacağı, İran’ın Avrupa ile bağlantısını fiilen kesileceği, bu nedenle İran’ın Avrupa’ya ulaşmasının en güvenli yolu olan Kafkasları kaybedeceği korkusudur. İlaveten İran’da yaşayan 20-25 milyon Azeri’nin Bakü ile yakınlaşmasının da ayrı bir korku vesilesi olduğunu söylemek gerekiyor.
Azerbaycan ile Ermenistan arasındaki tarihten gelen sorunların çözümü bölgesel ve küresel güçler müdahale ettiği müddetçe mümkün olmayacaktır. Dün Y. Karabağ sorunu, bugün Zengezur Koridoru sorunu, yarın da başka bir sorun çıkarılacaktır. Sonunda ise bütün dengeleri sarsacak, bölgesel güçlerin müdahil olacağı bir savaş çıkacaktır.
Ermenistan ve Azerbaycan arasındaki sorunların ve husumetin nihayete ermesi için 1921’de oluşturulan statü revize edilmelidir. Adilane çözüm,32 kilometrelik Laçin Koridorunun Ermenistan’a bırakılarak Ermenistan-otonom Y. Karabağ,145 kilometrelik Zengezur Koridoru’nun da Azerbaycan’a bırakılarak Azerbaycan-Nahçıvan bağlantısının kurulması olmalıdır.
